Giới thiệu “Những câu chuyện thông thái từ tương lai”
Đây là câu chuyện đầu tiên trong số những chuyện khoa học xã hội viễn tưởng trong cuốn sách “Dệt lại kết nối con người: Cùng nhau tạo ra một tương lai bất bạo động” của Miki Kashtan. Giới thiệu về những câu chuyện này trong cuốn sách, Miki viết:
Những câu chuyện sau đây là nỗ lực của riêng tôi để tưởng tượng một thế giới mà tất cả chúng ta đều có thể triển nở. Tầm nhìn này hoàn toàn trái ngược với tất cả những gì chúng ta đã được dạy, được kể, về bản thân ta, và những gì là có thể cho xã hội loài người…
Mỗi câu chuyện khám phá cách sống của thế giới tương lai thông qua một ngày trong cuộc đời của một người. Mỗi câu chuyện đều nhắc đến những thể chế và hệ thống mà tôi miêu tả trong cuốn sách này, dù là trực tiếp hay gián tiếp. Tôi đã chủ ý viết về những thể chế và hệ thống này như thể chúng là chuyện bình thường và phổ biến nhất, chứ không phải là chuyện của tương lai xa xôi, bởi vì chúng là có thể trong một xã hội tương lai như vậy.
Dù mỗi câu chuyện minh họa cách con người có thể tương tác với nhau, trong những điều kiện rất khác nhau, hy vọng lớn nhất của tôi là bạn sẽ có một hình dung sống động về những điều kiện đó là gì…
Khi bạn đọc những câu chuyện này, hãy nhớ rằng thế giới tương lai này không sử dụng tiền và không có sự trao đổi hay giao dịch nào diễn ra cả. Mọi người được tự nguyện làm mọi việc, trong sự phối hợp với người khác. Bạn và những người sống cạnh bạn được quyết định tại chỗ – rằng mình sẽ dùng tài nguyên chung cho việc gì, trong sự phối hợp với mọi người trên toàn thế giới. Không có sự quản trị ở địa phương và quốc gia như cách chúng ta hiểu hiện giờ, không ai bị cưỡng ép làm bất kỳ điều gì, trừ khi tính mạng lâm vào tình thế nguy cấp. Trong thế giới này, xung đột luôn tồn tại và là một dòng chảy liên tục của cuộc sống; đồng thời, những cách thức giúp giải quyết xung đột cũng vô cùng phong phú và hiệu quả.
Để hiểu hơn những chia sẻ trên, hãy đọc cuốn sách! Câu chuyện “Cùng nhau ra quyết định điều trị”, được đặt lại tên tiếng Việt là “Ai sẽ là người được cứu khi thuốc không đủ thuốc cho tất cả mọi người?” dưới đây, cùng với hai câu chuyện khác được trích từ sách, có thể được tìm đọc tại trang giới thiệu sách này: https://thefearlessheart.org/store/reweaving-our-human-fabric/
Ai sẽ là người được cứu khi thuốc không đủ thuốc cho tất cả mọi người?
“Em biết chuyện này đang được điều tra,” Adimu sốt ruột nói. “Nhưng điều tra thì giúp được cái khỉ gì chứ?”. Cô bực bội dậm chân xuống sàn khi đi lại trong phòng. “Không thể tin được là chuyện này đang xảy ra. Không thể tin được.” Cô muốn chuyện này chỉ là một cơn ác mộng. Nhưng không phải vậy. Có những gia đình chờ đợi, mỗi gia đình đều có một đứa trẻ, đều đang bị sốt rét. Cô chỉ có đủ artemisinin cho mười người trong số họ. Và đây không phải là sự thiếu hụt tạm thời. Đây là một cuộc khủng hoảng toàn cầu. Không có đủ thuốc, không phải năm nay, cả thế giới không chỗ nào có đủ thuốc hết. [1]
Một sự cố hệ thống đã dẫn đến tính toán không chính xác về số lượng artemisinin cần thiết. Tính năng dự báo bị lỗi. Không ai nhận thấy lỗi đó, vì trước giờ lỗi này chưa từng xảy ra, và mọi người có phần xao nhãng trong nhiệm vụ của mình. Trong ba lần khác nhau, báo hiệu đã bị bỏ qua. Bất kỳ khi nào đơn đặt hàng nguyên vật liệu tăng hoặc giảm hơn 10% so với kỳ trước đó thì đều có báo hiệu để kiểm tra. Ít nhất ba người khác nhau đã nhìn thấy báo hiệu và vẫn ký tên xác nhận cho lượng thuốc được dự báo giảm bất thường này. Những người nông dân đã đáp ứng sự sụt giảm đáng kể trong kế hoạch trồng cây thuốc artemisinin, bằng cách chuyển sang trồng các giống cây khác, hoặc giảm thời gian trồng trọt và làm nhiều dịch vụ cộng đồng hơn, hoặc tham gia vào các hoạt động khác.
Và bây giờ thì Aidmu phải đốt mặt với hậu quả. Cô chỉ có đủ artemisinin để điều trị cho mười trong số 32 trẻ em. Cần gần một năm nữa mới thì vụ mùa artemisinin tiếp theo mới có thể khắc phục sự cố này. Thật là một cơn ác mộng.
Cô gần như hét lên: “Làm thế nào em có thể quyết định ai sống và ai chết cho được?”
Wachiru đang nghĩ về những người chịu trách nhiệm cho thảm họa khủng khiếp này. Anh nhận ra họ sẽ phải đối mặt với hậu quả trong suốt quãng đời còn lại. Sẽ có nhiều vòng tròn và nhiều cuộc nói chuyện để sửa chữa niềm tin đã mất. Và sẽ có rất nhiều bài học cần rút ra về cách mọi người hỗ trợ nhau phát hiện những thay đổi và can thiệp đúng. Những người nông dân cũng đã có thể nhận thấy sự khác thường. Họ đã không ngạc nhiên sao, khi thấy sản lượng artemisinin được đặt hàng giảm bất thường như vậy trên toàn cầu?
“Chúng ta cần ra ngoài và nói chuyện với họ,” anh nói nhẹ nhàng. “Anh sẽ giúp.”
Adimu vẫn chưa yên tâm. “Anh nói thì dễ” cô vẫn còn kích động. “Anh không phải là bác sĩ của họ; anh chỉ là một người liên lạc với bên cung cấp. Anh liệu có hiểu cảm giác khi phải nói với ai đó rằng anh không có loại thuốc có thể cứu sống con họ không?” Cô thở nặng
nhọc, rồi ngồi phịch xuống, và lấy tay che mặt. Khi cô nhìn anh lần nữa, anh thấy nước mắt còn hoen. “Làm thế nào chúng ta có thể đưa ra những quyết định khủng khiếp, tồi tệ và vượt quá sức chịu đựng này?”
“Cùng nhau” anh nói, với một âm lượng nhỏ gần như không nghe được. “Không có cách nào khác. Không ai trong chúng ta có thể quyết định cho người khác”. Cả hai đều biết về quá khứ, nơi mà tiền bạc, mối quan hệ, hoặc địa vị sẽ quyết định. Cô gật đầu, kinh hoàng với ý nghĩ đó. Không có cách nào khác là nói cho họ biết tất cả sự thật, mang mọi người cùng tham gia vào quyết định này. “Được rồi” cô nói, “Em sẵn sàng.”
“Chờ một chút,” Wachiru nói khi cô đang đến gần cửa văn phòng. “Đừng đi ra ngoài trước khi em được tiếp sức, dù chỉ là một chút. Làm ơn ngồi xuống.” Cô làm như anh bảo. Anh nắm lấy tay cô. Họ đã là bạn tốt trong nhiều năm. Đôi khi, thậm chí có một chút cảm xúc nhiều hơn bè bạn, nhưng không đủ để tiến xa hơn. Tình bạn quá quý giá. Anh vuốt ve tay cô, chạm vào khuôn mặt cô và kéo cô lại gần anh hơn.
“Em sinh ra với cái tên Aidmu này [2]” Adimu nói, “nhưng em chưa bao giờ muốn ở trong bất kỳ tình huống nào liên quan đến sự khan hiếm cả. Điều đó quá tàn nhẫn đối với em, em quá nhạy cảm. Đôi khi em thậm chí không biết làm thế nào em vẫn sống nổi, khi ngày nào cũng phải điều trị cho những người bị bệnh và bị thương.”
Wachiru mỉm cười. Anh biết cô thật sự đang muốn nói gì, và anh chọn không bàn về cái tên riêng của chính anh. [3] Sẽ thật mỉa mai để nói về nó trong hoàn cảnh này. Thay vào đó, anh nói: “Điều khiến anh cảm động nhất là em quan tâm đến mọi người như thế nào, rằng ngay cả với sự nhạy cảm của mình, em đã chọn cống hiến cuộc đời mình để chữa trị cho người bị bệnh và bị thương. Điều đó có nghĩa rất nhiều với anh. Anh được truyền cảm hứng bởi sự can đảm của em”. Anh có thể cảm thấy hơi thở của cô sâu dần, và cô im lặng một lúc, chỉ thở thôi.
“Đó là sự thật,” cô nói mơ màng. “Nó phải là sự thật, hoặc em chỉ đơn giản là loại thích tự hành hạ chính mình, mà em biết mình không phải loại đó. Tên em đúng là khan hiếm thật, nhưng không phải theo nghĩa đó.” Cô hơi cười. “Cảm ơn nghen, bạn tốt.” Cô dừng lại, không chắc mình đã thực sự sẵn sàng đối mặt với mọi người ngoài kia chưa. Anh có thể cảm nhận được sự do dự của cô. “Anh biết em khó có thể dành thời gian cho bản thân, đặc biệt là khi biết mọi người đang chờ đợi em trong tuyệt vọng. Xin em ở lại thêm chút nữa. Điều ấy có thể tạo ra sự khác biệt rất lớn với những gì xảy ra tiếp theo”. Cô đồng ý. “Nó sẽ rất khó khăn, em biết,” cô tiếp tục, tự tin hơn. “Và em biết rằng chúng ta đang ở cùng nhau, và anh sẽ giúp em. Và cả các gia đình cũng sẽ giúp chúng ta”.
Mười phút sau, cô mở cửa, bước vào hành lang với Wachiru ngay sau cô, và đứng lại, chuẩn bị cất lời. Mọi người đang ồn ào dữ dội. Mấy đứa trẻ còn khỏe mạnh thì chạy giỡn, những người khác thì đang hát hoặc rên rỉ. Sau đó, họ nhìn thấy cô, giọng nói của từng người giảm xuống, và một sự im lặng bao trùm căn phòng.
“Mọi người hãy cùng ngồi thành một vòng tròn,” cô đề nghị. “Chúng ta có một số quyết định để đưa ra cùng nhau. Điều này sẽ không đơn giản”. Nhiều người bắt đầu nói cùng một lúc, ai cũng cố nói lớn hơn để được lắng nghe. Tính mạng của con cái họ đang bị đe dọa; tất nhiên họ sẽ kích động. Tuy nhiên, cô không thể nghe thấy một từ nào. Cô ra hiệu cho họ im lặng. Chả ai chú ý. Cô rút ra một cái còi và thổi. Sự im lặng quay lại.
“Cảm ơn mọi người. Tôi rất biết ơn vì mọi người đã tới. Tôi khó mà tưởng tượng được mọi người đã vất vả như thế nào để đến tận đây mà nhận thuốc, vì gần nhà không còn thuốc nữa, mà tôi lại phải thông báo rằng không có đủ thuốc cho tất cả mọi người ở đây.” Tiếng ồn lại nổ ra. Aidmu thổi còi lần nữa để đưa họ trở lại. “Chúng tôi chắc chắn muốn nghe ý kiến từ mọi người, chỉ là chưa phải bây giờ. Xin hãy cố gắng giữ im lặng”. Có lẽ lần này họ sẽ nghe theo, cô nghĩ, không hoàn toàn chắc chắn.
“Wachiru và tôi đã nói chuyện về tình hình hiện tại, tất cả những gì chúng tôi biết là: không đủ thuốc cho tất cả mọi người và sẽ không còn thuốc nữa trong năm nay. Chúng tôi muốn đưa ra quyết định về cách phân chia những gì chúng ta có, cùng nhau”. Cô có thể nhìn thấy những dấu hiệu nhỏ của lòng biết ơn trên khuôn mặt của một số người, lòng biết ơn dù đau đớn, vì đã biết sự thật và được nhìn thấy sự quan tâm. Cô thấy sự hoảng sợ bao trùm. “Tôi biết các bạn lo lắng cho con mình. Ai cũng ho hết. Tôi cũng vậy. Tôi lo sợ cho từng mạng sống nhỏ bé quý giá này”. Giọng cô run lên khi cô nói những lời cuối cùng, và một số bà mẹ nhìn cô đặc biệt kỹ hơn. Cô rất mừng vì đã dành thêm thời gian ở bên Wachiru, để được kết nối với nỗi đau của chính cô khi mất đi chị gái mình lúc cả hai còn nhỏ. Cô ấy cảm thấy mình thực sự hiện diện ở đây, dù đối diện với thử thách to lớn.
“Chuyện là như thế này,” giọng cô nghe thì bình tĩnh dù lòng thì không. “Chỉ có đủ thuốc cho mười gia đình trong khi 32 gia đình đang ở đây.” Một lần nữa mọi người lại ồn lên, hoảng sợ. Lần này cô để mọi người được ồn một lúc trước khi kêu gọi sự im lặng lần nữa. Đây là nỗi đau khổ thực sự của con người, và cô biết nó phải được bày tỏ. “Tôi không thể nghĩ ra bất kỳ cách nào mà bất cứ ai có thể đưa ra quyết định cho bất kỳ ai khác, vì vậy tất cả chúng ta sẽ cần phải làm điều này cùng nhau. Tôi biết mỗi người ở đây đều muốn con mình có thể sống sót sau căn bệnh quái ác này, và tôi cũng vậy”. Cô dừng lại nhìn quanh căn phòng. Mọi người trông rất lo lắng. Phải bắt đầu từ đâu đây?
Wachiru tiếp lời. “Trước tiên, hãy đưa ra các tiêu chí trước, rồi dựa trên chúng để ra quyết định”. Anh ấy luôn rất tỉnh táo và rành mạch; cô ngưỡng mộ anh vì điều đó. Bất cứ khi nào có vấn đề gì trong bệnh viện, mọi người đều mời anh đến, ngay cả khi đó không phải là trách nhiệm trực tiếp của anh ấy. “Tôi muốn đưa một đề xuất, và sau đó tôi muốn nghe đề xuất của mọi người. Có ai sẵn sàng ghi chép không?” Một bé gái khoảng 10 tuổi, chị gái của một cậu bé đang ốm yếu nhanh chóng giơ tay lên. Anh mỉm cười với bé. “Cảm ơn cháu. Cháu tên là gì?” Cô bé mỉm cười, bất chấp việc đang ở trong một tình huống nguy cấp: “Cháu là Kanika”. “Tuyệt quá. Đây là một tập giấy và một cây bút. Hãy viết lại tất cả các ý kiến. Hãy cho chú biết nếu mọi người nói nhanh quá mà cháu ghi không kịp.” Anh đợi cô bé sắp xếp giấy bút, rồi tiếp tục nói. Mọi người dồn sự tập trung. “Tôi muốn đề nghị rằng chúng ta tiêm thuốc cho những cháu bé ít có khả năng qua khỏi nhất nếu không được dùng thuốc. Kanika, cháu có đang viết xuống đề xuất này không?”
Ngay lập tức có mấy người lên tiếng. Một người nói, “Vô lý! Chúng ta cần thuốc cho những đứa trẻ khỏe nhất để đảm bảo rằng ít nhất sẽ có một vài đứa qua khỏi. Nếu chúng ta chỉ dùng thuốc cho mấy đứa yếu nhất, thì chúng ta có thể mất tất cả”. Con của người đàn ông đó vẫn khỏe mạnh mặc dù mắc bệnh, và Wachiru tự hỏi tại sao anh ta lại đến lấy thuốc. Và một người khác nói: “Hãy bốc thăm đi!” Adimu nhăn mặt. Wachiru nhìn cô và chớp mắt có chủ đích, một cách chậm rãi, để cô biết anh đã nhìn thấy, và anh muốn cô nhớ nhường chỗ cho tất cả các ý tưởng. Cô mỉm cười, biết ơn. Sau đó, anh nhìn Kanika để chắc chắn rằng cô bé cũng đã viết ý tưởng về bốc thăm, mặc dù đó không phải là một tiêu chí giúp cho việc ra quyết định.
Và rồi, một người phụ nữ lớn tuổi đứng lên và nhìn xung quanh. Mọi người đều cảm nhận được sức ảnh hưởng của bà. Một vài lời thì thầm và những câu hỏi kín đáo nổi lên xung quanh cho đến khi mọi người tự thuyết phục rằng họ đã biết đủ về bà. Bà đứng đó, vững vàng, bất khuất, hệt như mặt đất hay biển cả vậy. Mọi người đều nhìn bà. Wachiru nghĩ bà chắc hẳn phải đi cùng một đứa cháu, vì bà có vẻ hơn tuổi hầu hết mọi người. Sau đó, anh và Adimu biết rằng bà không có con, không có ai trong gia đình bà mắc bệnh sốt rét, và những tháng vừa qua bà đã đi từ nơi này đến nơi khác để giúp mọi người. Bà có mái tóc ngắn, xõa đều quanh mặt, đã bạc quanh thái dương. Đôi bàn tay của bà đã đỡ đẻ cho nhiều em bé. Dáng người bà toát lên tình yêu.
“Chuyện này là chuyện của tất cả chúng ta, cùng nhau,” bà nói. “Không phải chuyện nhà ai nấy lo. Chúng ta có thể làm được. Hãy để anh Wachiru hỗ trợ chúng ta. Chúng ta có thể cứu tất cả mọi người. Bà vẫn biết những cách thức được truyền từ bao đời nay để giúp các cháu nhỏ và các gia đình ứng phó với căn bệnh sốt rét. Những cách này không đảm bảo 100% khỏi được bệnh. Ngay cả thuốc artemisinin cũng không đảm bảo 100%, mọi người đều biết mà. Bà mời bất kỳ ai ở đây bắt tay vào cùng làm với bà. Đây là một căn bệnh khó chữa, nhưng không phải là một án tử. Dù là trẻ lớn hay trẻ nhỏ thì đều có cơ hội sống.” Bà dừng lại, hít thở một hơi dài. Đó là khoảnh khắc đầu tiên Adimu có thể nhìn thấy tuổi già đã đuổi kịp bà. “Bà sẽ dựng một nơi chữa trị bên ngoài cho những ai sẵn lòng chữa bệnh theo cách truyền thống. Bà sẽ làm việc với cả nhà, từng nhà một. Bà biết mình có thể cứu được nhiều người”. Bà nhìn xung quanh vòng tròn và nói nhẹ nhàng: “Chúng ta cùng hát một bài đi.” Mọi người đều tham gia, kể cả Adimu và Wachiru. Cả phòng hát cùng nhau trong vài phút, dù vẫn ai chưa biết chuyện gì sẽ xảy ra. Khi bài hát kết thúc, người phụ nữ đi chậm rãi qua vòng tròn, đứng bên cửa và nhìn lại lần nữa: “Bà mời tất cả mọi người tới. Cuộc đời bà thì đây là việc thiêng liêng nhất mà bà có thể làm.” Và bà ấy bước ra ngoài.
Không còn ai lớn giọng nữa. Mọi người rỉ tai nhau, rồi lần lượt từng gia đình đi ra ngoài. Một đứa bé bắt đầu khóc, và ai đó đã vỗ về em. Những người còn đang ngồi lại cúi đầu trước những người bước ra ngoài. Đó thực là một việc thiêng liêng, Adimu nghĩ. Tình yêu bà dành cho mọi người thật đáng nể. Khi không còn ai bước ra ngoài nữa, Aidmu lại đếm. Mười gia đình đã chọn chữa bệnh cùng bà. Vậy là vẫn còn mười hai đứa trẻ sẽ không được nhận artemisinin.
Kanika giơ tay. Wachiru gọi em. “Cháu không biết phải viết gì. Cháu nghe có vẻ những điều vừa chia sẻ không phải là tiêu chí. Cháu nên làm gì?” Mọi người cười, cô bé cũng cười dù gương mặt vẫn lộ vẻ băn khoăn.
“Sau điều chú nói khi nãy thì chỉ còn một điều cần viết xuống thôi nè,” anh nói với cô bé.
Anh ấy nói chậm hơn bình thường một chút, và cô bé ngay lập tức ngắt lời. “Chú không cần phải nói chậm, cháu hiểu tất cả những gì chú đang nói.” Cô bé có vẻ hơi giận, và anh đón nhận. Tất cả vẫn đang học cách đối xử với trẻ em bằng toàn bộ sự tôn trọng. Anh chờ cô nói tiếp. “Cháu nghĩ cháu biết điều còn lại cần viết xuống là gì, cảm ơn chú,” cô bé nói. “Chú cứ tiếp tục đi, cháu ổn.”
Danh sách các tiêu chí mà mọi người đề xuất được viết tiếp. Trẻ lớn tuổi hơn phải được dùng thuốc, để chúng còn phụ giúp gia đình. Trẻ nhỏ tuổi hơn cần thuốc, vì chúng đòi hỏi nhiều sự chăm sóc nhất. Gia đình nào đông con thì không được ưu tiên, vì có mất một đứa cũng không nặng nề. Gia đình nào ít con thì không được ưu tiên, vì có ít người phải đau khổ hơn. Bé gái phải được ưu tiên. Bé trai phải được ưu tiên. Kanika vẫn kiên cường. Wachiru thì không, và Adimu ngày càng trông nhỏ bé lại khi thời gian trôi qua. Liệu nhóm người này có bao giờ đến được với nhau không? Hết lần này đến lần khác họ dừng lại và hát, dồn sức cho nhau.
Rồi Kanika giơ tay. Wachiru gọi em. “Cháu có một ý tưởng,” cô nói một cách thận trọng. “Cháu thậm chí đã tính kỹ. Nếu chúng ta tiêm một liều cho bé gái lớn tuổi nhất và một liều cho bé trai nhỏ tuổi nhất, một liều cho gia đình đông con nhất và một cho gia đình ít con nhất, một liều cho đứa trẻ yếu nhất và một cho đứa trẻ khỏe nhất, thì đó là sáu liều. Và sau đó chúng ta có thêm bốn liều nữa, chia đều cho tất cả các gia đình còn lại. Mỗi em nhỏ sẽ nhận được một phần tư liều. Có thể từng đó là đủ có công hiệu, và một vài em nhỏ sẽ qua được”. Và rồi em nghẹn ngào. Em không thể nói bất cứ điều gì trong giây lát, mọi người chờ đợi. “Cháu muốn em trai cháu được sống,” cuối cùng em đã có thể thốt lên. “Cháu muốn em ấy được tiêm đủ liều cơ, và em ấy sẽ không thể được như vậy, nếu mọi người chấp nhận ý tưởng của cháu”. Em đặt bút xuống và khóc. Nhiều người đã cùng khóc cùng em. Không ai nói một lời nào, như thường lệ, sau khi sự thật được nói ra.
[1] Artemisinin hiện là thành phần quan trọng trong điều trị bệnh sốt rét được sử dụng rộng rãi nhất trên toàn thế giới. Nó được sản xuất hàng năm, và thậm chí những biến động gần đây về nhu cầu đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt tạm thời ở nhiều nơi trên thế giới. Những phát kiến gần đây về một hợp chất bán tổng hợp thay thế cho artemisinin có thể khiến ví thiếu hụt dụ cụ thể này không còn thực tế trong tương lai. Tôi chỉ đang sử dụng nó như một kịch bản hợp lý về sự khan hiếm thực tế.
[2] Adimu là một tên gọi cho nữ giới tại Kenya có nghĩa là độc nhất, hiếm hoặc khan hiếm.
[3] Wachiru là một tên gọi cho nam giới tại Kenya có nghĩa là con trai của một thẩm phán.
Giao tiếp trắc ẩn 